فاطمه کاویانی، فعال حوزه رسانه استان اصفهان در یادداشتی نوشت: در دنیای امروز با روندهای جهانی شدن و تغییرات ساختاری در اقتصاد، صنایع دستی بیش از پیش به عنوان ابزاری موثر در توسعه اقتصادی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، اهمیت یافته است.

به رغم پیشرفت‌های فناوری و صنعتی شدن جوامع، صنایع دستی توانسته جایگاه خود را حفظ کند و حتی به یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد فرهنگ‌محور و اقتصاد خلاق تبدیل شود. این هنرهای دستی که از مهارت‌های انسانی و منابع بومی بهره می‌برند، می‌توانند به شکلی پایدار و گسترده اشتغال ایجاد کرده و منبعی مهم برای درآمدزایی به ویژه در مناطق روستایی و محروم باشند. بر خلاف بسیاری از صنایع پرهزینه و سرمایه‌بر، صنایع دستی با حداقل سرمایه‌گذاری می‌تواند سهم قابل توجهی در اقتصاد داشته باشد و موجب توانمندسازی اقتصادی اقشار آسیب‌پذیر به ویژه زنان و جوانان شود.

علاوه بر این صنایع دستی نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ، هویت ملی و میراث تاریخی دارد که خود می‌تواند به رشد صنعت گردشگری فرهنگی منجر شود و زنجیره‌ای از فرصت‌های اقتصادی را در سطوح محلی و ملی ایجاد کند. در بسیاری از کشورها، صادرات صنایع دستی به عنوان یکی از منابع مهم درآمدهای غیرنفتی شناخته می‌شود و موجب ارزآوری و تنوع‌بخشی به ساختار اقتصادی شده است.

با این حال، صنایع دستی با چالش‌های متعددی از جمله محدودیت‌های مالی، ضعف در بازاریابی و فروش، کمبود آموزش‌های تخصصی و تهدید فراموشی مهارت‌های سنتی مواجه است که مانع از تحقق کامل پتانسیل‌های این بخش می‌شود. بنابراین، بررسی علمی، تحلیلی و دقیق نقش صنایع دستی در اقتصاد، شناسایی موانع و ارائه راهکارهای موثر می‌تواند به تحقق توسعه پایدار، اقتصاد خلاق و توانمندسازی اقشار محروم کمک شایانی کند.

نقش صنایع دستی در تقویت اقتصاد خلاق

صنایع دستی دقیقاً در تقاطع هنر، فرهنگ و مهارت‌های تخصصی قرار دارد و به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی اقتصاد خلاق شناخته می‌شود. اقتصاد خلاق به بخش‌هایی از اقتصاد گفته می‌شود که خلاقیت، دانش، نوآوری و مهارت‌های انسانی در آن‌ها نقش محوری دارند. این نوع اقتصاد برخلاف اقتصادهای سنتی که بیشتر مبتنی بر منابع فیزیکی و سرمایه‌گذاری‌های کلان هستند، بر پایه ظرفیت‌های فکری و فرهنگی بنا شده است. بخش‌هایی مثل هنر، موسیقی، فیلم، طراحی، فناوری اطلاعات و صنایع دستی از جمله زیرمجموعه‌های اقتصاد خلاق محسوب می‌شوند.

برخلاف صنایع تولیدی انبوه، صنایع دستی مبتنی بر خلاقیت فردی یا جمعی، اصالت فرهنگی، مهارت‌های سنتی و نوآوری‌های بومی است. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که صنایع دستی نه تنها یک محصول اقتصادی بلکه یک حامل فرهنگی و هنری نیز باشد.

تولید صنایع دستی نیازمند مهارت‌های هنری و خلاقانه است که اغلب به صورت نسل به نسل منتقل می‌شود و در عین حال با نوآوری‌های روز می‌تواند به‌روزرسانی شود.

هر منطقه جغرافیایی به خاطر فرهنگ و تاریخ خاص خود، صنایع دستی متفاوت و منحصر به فردی دارد که این تنوع، بخشی از جذابیت اقتصادی آن است.

 برخلاف تولیدات صنعتی که معمولا بر حجم و کمیت تمرکز دارند، صنایع دستی ارزش افزوده بالایی بر اساس طراحی، هنر و هویت فرهنگی ایجاد می‌کند.

صنایع دستی اغلب با استفاده از مواد طبیعی و روش‌های سنتی تولید می‌شوند که تاثیرات محیط زیستی کمتری نسبت به صنایع بزرگ دارند، این موضوع در اقتصاد خلاق که به پایداری اهمیت می‌دهد، بسیار حائز اهمیت است.

صنایع دستی به‌دلیل اتکا به مهارت‌های فردی و بومی، اشتغال‌زایی متنوع و گسترده ایجاد می‌کند که به خصوص برای گروه‌های محروم مانند زنان، جوانان و روستاییان فرصت‌های شغلی فراهم می‌آورد.

صنایع دستی به عنوان نماد فرهنگ و هویت ملی، محصولات فرهنگی ارزشمندی را تولید می‌کند که قابلیت جذب بازارهای داخلی و بین‌المللی را دارند.

اقتصاد خلاق تشویق به نوآوری و طراحی‌های جدید می‌کند و صنایع دستی نیز با ترکیب سنت و نوآوری، محصولات خاص و منحصر به فردی تولید می‌کند که بازار رقابتی‌تری دارد.

در مجموع صنایع دستی به عنوان یک عامل مهم در تجربه گردشگری فرهنگی، جذب گردشگر و افزایش درآمدهای مرتبط با صنعت گردشگری نقش کلیدی دارد.

صنایع دستی و تولید درآمد پایدار

بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در جوامع محلی  نظیر کشاورزی فصلی هستند و در ماه‌هایی از سال نمی‌توانند درآمدزایی داشته باشند. اما صنایع دستی معمولاً در تمام طول سال قابلیت تولید دارند. این استمرار تولید، امکان ایجاد یک منبع درآمدی پایدار را فراهم می‌سازد.

یکی از مفاهیم مهم در اقتصاد توسعه تولید درآمد پایدار است؛ یعنی ایجاد منبعی اقتصادی که نه‌تنها موقتی نباشد، بلکه بتواند در بلندمدت، با ثبات و اتکاپذیر باقی بماند. صنایع دستی، به دلیل ویژگی‌های ذاتی‌اش، یکی از مناسب‌ترین ابزارهای دستیابی به این هدف است. برخلاف برخی مشاغل فصلی یا پروژه‌محور، تولید صنایع دستی به‌ویژه در مناطق روستایی و محلی می‌تواند منبع مستمر درآمد برای گروه‌های مختلف به‌ویژه زنان، جوانان و اقشار کم‌درآمد باشد.

در جوامعی که به صنایع دستی به‌عنوان مکمل اقتصادی نگاه می‌کنند، توان معیشتی خانوارها در فصول کم‌درآمد (مثلاً زمستان برای کشاورزان) به‌طور چشم‌گیری افزایش خواهد یافت.

محصولات صنایع دستی می‌توانند در بازارهای محلی، ملی و حتی جهانی عرضه شوند. وجود تنوع در سلیقه‌ها، فرهنگ‌ها و کاربردها باعث شده است که همیشه بازارهایی برای این نوع محصولات وجود داشته باشد.

در جوامع روستایی یا مناطقی که ساختار اقتصادی‌شان آسیب‌پذیر است (در برابر تغییرات اقلیمی، رکود اقتصادی یا بیکاری فصلی)، صنایع دستی به عنوان یک سپر اقتصادی عمل می‌کند. از سوی دیگر در کشورهایی که کشاورزی به دلیل کم‌آبی و تغییر اقلیم دیگر جوابگو نیست، صنایع دستی توانسته خلأ درآمدی ایجادشده را پر کند.

در این بین محصولات باکیفیت و کاربردی می‌توانند رضایت مشتری و فروش مکرر ایجاد کنند. آموزش هنرمندان برای ارتقای کیفیت تولید، ارتباط مستقیمی با افزایش پایداری درآمد دارد.

تنوع در طراحی، رنگ، کاربرد و بسته‌بندی می‌تواند محصولات را مطابق با نیازهای روز بازار کند. هنرمندانی که بتوانند با بازار هماهنگ شوند، پایداری فروش بیشتری خواهند داشت.

ایجاد کانال‌های فروش دائمی (مثل بازارچه‌های دائمی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، فروش آنلاین و صادرات) می‌تواند فروش را از حالت فصلی خارج کرده و پایداری را تضمین کند.

با استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، هنرمندان می‌توانند درآمد پایداری داشته باشند حتی بدون داشتن مغازه یا حضور فیزیکی در بازار.

برای تثبیت و تقویت جریان درآمد پایدار در حوزه صنایع دستی، چند راهکار کلیدی وجود دارد که می توان به آموزش مهارت‌های طراحی، بازاریابی و کیفیت، ایجاد شبکه فروش دائمی، توسعه فروش آنلاین، ارائه تسهیلات مالی هدفمند، برندسازی و بسته‌بندی حرفه‌ای و حمایت از صادرات و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی اشاره کرد.

صادرات صنایع دستی؛ منبع ارزآوری غیرنفتی

یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی موضوع نوسانات قیمت نفت در بازار جهانی است که باعث بی‌ثباتی اقتصادی می‌شود. به همین دلیل، توسعه منابع درآمدی غیرنفتی و پایدار اهمیت ویژه‌ای یافته است. در این میان، صنایع دستی به عنوان یکی از بخش‌های اقتصاد خلاق و فرهنگی، پتانسیل بالایی در حوزه صادرات و ارزآوری دارد. صادرات صنایع دستی نه تنها موجب ورود ارز به کشور می‌شود، بلکه به حفظ و ترویج فرهنگ و هنر بومی کمک کرده و اشتغال‌زایی گسترده‌ای ایجاد می‌کند.

بازارهای کشورهای توسعه یافته، علاقمند به کالاهای فرهنگی، هنری و دست‌ساز هستند. محصولات صنایع دستی ایران، با تاریخ و فرهنگ غنی، توانایی رقابت در این بازارها را به خوبی دارند.

پلتفرم‌های بین‌المللی و بازارهای آنلاین، فرصت بی‌نظیری برای عرضه مستقیم صنایع دستی ایرانی به خریداران خارجی فراهم کرده‌اند که هزینه‌های واسطه‌گری را کاهش داده و دسترسی به بازارهای جهانی را آسان‌تر می‌کنند.

ایجاد برندهای معتبر برای محصولات صنایع دستی باعث افزایش اعتماد مشتریان خارجی، حفظ اصالت کالا و بهبود رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهند که ایجاد صندوق‌های خرد و تسهیلات اعتباری تخصصی می‌تواند توان مالی هنرمندان صنایع دستی را افزایش دهد و به توسعه کسب‌وکارهای خانگی و خرد کمک کند.

عدم شناخت کافی از بازارهای داخلی و خارجی، نبود استراتژی‌های بازاریابی و ضعف در برندینگ موجب می‌شود محصولات صنایع دستی به‌درستی به بازار عرضه نشود و سودآوری پایین بماند.

استفاده ناکافی از فناوری‌های دیجیتال و تجارت الکترونیک باعث شده که بسیاری از تولیدکنندگان صنایع دستی از بازارهای جهانی عقب بمانند. آموزش و توانمندسازی هنرمندان در زمینه فروش اینترنتی و بازاریابی دیجیتال یک ضرورت است.

استراتژی‌ها و راهکارهای توسعه صنایع دستی

ایجاد نهادهای تخصصی حمایتی با هدف ارائه تسهیلات مالی، مشاوره کسب‌وکار، حمایت از صادرات و آموزش می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای توسعه صنایع دستی را فراهم کند.

مدل صندوق‌های خرد در هند و برخی کشورهای آفریقایی که به صورت اختصاصی به صنایع دستی تسهیلات می‌دهند، منجر به افزایش تولید و اشتغال در این بخش شده است.

برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی، کارگاه‌ها و دوره‌های توانمندسازی در حوزه طراحی، بازاریابی و مدیریت کسب‌وکار، به ارتقاء کیفیت و افزایش قدرت رقابت‌پذیری تولیدکنندگان صنایع دستی کمک می‌کند.

بهره‌گیری از تجارت الکترونیک، ایجاد فروشگاه‌های آنلاین، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات می‌تواند بازار صنایع دستی را گسترش دهد.

پیاده‌سازی سیستم‌های کنترل کیفیت، صدور گواهی‌نامه‌های استاندارد و حمایت از طراحی‌های نوآورانه باعث جلب اعتماد مشتریان و ورود محصولات به بازارهای جهانی خواهد شد.

ترویج فرهنگ مصرف محصولات صنایع دستی در داخل کشور، حمایت از تولیدکنندگان بومی و ایجاد برند ملی صنایع دستی، زمینه توسعه پایدار این بخش را فراهم می‌کند.

صنایع دستی به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد فرهنگ‌محور، دارای ظرفیت عظیمی در زمینه اشتغال‌زایی، درآمدزایی، توسعه اقتصادی محلی و حفظ هویت فرهنگی است. با اتخاذ رویکردهای جامع، حمایت‌های مالی، توسعه بازار، آموزش و نوآوری، می‌توان از این بخش به عنوان محرک توسعه پایدار و اقتصاد مقاومتی بهره برد.

در شرایط کنونی، توجه ویژه به صنایع دستی و بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های آن می‌تواند به عنوان راهبردی کلیدی در سیاست‌های توسعه اقتصادی کشورها مطرح شود. سرمایه‌گذاری در صنایع دستی نه تنها از منظر اقتصادی بلکه از منظر اجتماعی و فرهنگی نیز مزایای فراوانی به همراه دارد و زمینه‌ساز توسعه متوازن و پایدار خواهد بود.

انتهای پیام/